Interviews zijn een politiek risico. Publieke verantwoording in campagnetijd is gevaarlijk. Hoe kom je zonder kleerscheuren door een vraaggesprek? Het verwijt van publiek is vaak dat politici geen antwoorden geven. Daarmee bedoelen kijkers en luisteraars mogelijk dat er wel een antwoord wordt gegeven, maar dat het gegeven antwoord niet bij de vraag past of de vraag niet opheft, wegneemt — tussen beide zit blijkbaar een manifeste mismatch en het publiek heeft dat door. Zo’n mismatch kan een ongeluk zijn — communicatie is soms notoir ingewikkeld, vragen voor meerdere uitleg vatbaar. Maar een mismatch kan ook een tactisch worden aangewend om een antwoord te geven zonder een antwoord te geven.
Ongeluk of tactiek — beide roepen direct de vraag op aan wie dat is om te bepalen: is dat aan de vragensteller die doorgaat omdat ze geen antwoord krijgt op haar vraag (welke criteria heeft ze daar dan voor om dat te bepalen)? Is het aan degene die antwoorden geeft, omdat die het beste weet dat sprake is van een verkeerd geïnterpreteerde vraag of tactiek om zich aan een lastige vraag te ontworstelen? Of is dat aan het publiek dat gezamenlijk of individueel concludeert dat de vraag niet is of, met opzet niet wordt beantwoord? Het verwijt dat ‘politici nooit antwoord geven op de vraag’ is dus complex — er zijn meerdere partijen betrokken bij dit — sociale — oordeel.
Er is nog een probleem met interviews. Soms zit de mismatch in de betekenis van een woord. Politici en vragensteller hebben het niet over hetzelfde. Dat kan bewust in stand worden gehouden omdat het een van beide nu eenmaal uitkomt, onbegrip kan ook worden ingezet om het gesprek te sturen.
Zo zat Hugo de Jonge vanwege zijn gooi naar de macht bij Nieuwsuur (Omtzigt zat er ook, over hem heb ik het niet). Het is niet moeilijk om dan te voorspellen dat in dat gesprek gezocht wordt naar pijntjes in het Covid-dossier. En gelukkig, die is er. Zo zou ic-arts Gommers onder druk zijn gezet om te zeggen dat er in maart inderdaad voldoende bedden zouden zijn, waar De Jonge dan weer goede sier zou kunnen maken in de Kamer. Vragende blik richting De Jonge.
De Jonge ‘had niet diezelfde herinnering’, hij vroeg alleen ‘bevestiging’ van Gommers omdat de Kamer dat toen wilde. De kwestie schuurde (De Jonge pakte zijn gas, ging rechtop zitten), maar hij bleef verbaal en fysiek rustig, cool en connected (knap). Maar gaf hij antwoord? Hij en de interviewer vonden van wel, want snel werd weer naar de campagne geschakeld. Geen sprake dus van een mismatch, al liet de interviewen hier een grote kans liggen.
Een topambtenaar die tijdens een debat belt met de vraag van de minister of de expert kan bevestigen dat er voldoende bedden zijn, laat weinig ruimte om een alternatief antwoord en geven, namelijk dat er onvoldoende bedden zijn. De idee dat zo’n telefoontje en retorische situatie is (waarvan de uitkomst ongewis is en afhankelijk van de sterkste argumenten) is moeilijk vol te houden.
(Let u in de toekomst ook eens op de vraag die dit inleidt: als er een scherpe vraag wordt gesteld aan een persoon in de studio, gaat dat vaak via een ander medium. In dit geval de Volkskrant. Via de band, dus. Uit analyse blijkt dat het geven van kritiek persoonlijk lastig is, dus doen we dat graag via anderen).
Geen retorische situatie dus, tussen topambtenaar en Gommers. En dat er genoeg ic-bedden later wel zijn gekomen, het verweer van De Jonge bij Nieuwsuur, doet niets af aan het gesprek met en ervaring van Gommers; er kan nog steeds grote druk zijn uitgeoefende om te bevestigen dat ze er (al) waren. Een belangrijke vraag, aldus de interviewer, omdat het de bereidheid van De Jonge om machtspolitiek te bedrijven zou kunnen illustreren. Niet dus, aldus de minister. Prima, aldus de interviewer. En het gesprek ging verder over De Jonges bereidheid om wat voor anderen te betekenen.
Sleutelwoord in deze potentiële mismatch: ‘Bevestigen’. Dat kan betekenen dat het beeld van de minister klopt met de werkelijkheid en dan is er weinig aan de hand. ‘Ja hoor, genoeg bedden, kan je roepen!’. Het kan ook zijn dat het beeld van de minister niet klopt met de werkelijkheid. Dan is er een ambitie geformuleerd (en rijst de vraag hoe dat wensbeeld met zo min mogelijk averij op de werkelijkheid kan aansluiten).
De eenvoudige politieke vraag wat ‘bevestiging’ in deze betekende, had kunnen worden gesteld. Zeker omdat bevestigen een enorme politieke lading (dekking, legitimatie) heeft, terwijl het tegelijkertijd zo’n glibberig begrip is. Ideaal dus voor politieke interviews, extra punt voor aandacht in verkiezingstijd.
