Een meisje van vijftien dat naakt en doodgestoken wordt teruggevonden op de stoep van de Lijnbaan in Den Haag. De details maken niet eens uit – het is de nachtmerrie van elke ouder en de schik van iedereen met een beetje gevoel in hun donder. Van iedereen die kan omkomen door een misdrijf, zijn minderjarigen wel de laatsten die dat mogen overkomen. De schok was dan ook groot toen de omstandigheden rond de dood van Ximena P. langzaam het publieke domein binnen sijpelden.
Stanley A. gaf zichzelf de dag na het misdrijf aan. Hij heeft bekend. Volgens buurtbewoners liep hij regelmatig in vrouwenkleren. Hij had fantasien over moord, weer volgens een buurtbewoonster. Hij gebruikte drugs en had na een geweldsdelict een ‘maatregel’ gekregen – jeugd-TBS. Eenmaal uitbehandeld heeft Stanley zelf hulp gevraagd. Eenmaal is hij weer in behandeling geweest. Van een tweede smeekbede, volgens zijn advocaat, is onbekend wat ermee is gebeurd. Tegen de achtergrond van dat daderprofiel maakt de familie P. zich op de voor de crematie van hun dochter – aanstaande maandag in Ockenburg. Het kost weinig moeite om de details van dader en slachtoffer (ik laat die hier achterwege) bij elkaar te sprokkelen.
Maar pas op!
Tegen de afschuwelijke achtergrond van Ximena’s en Stanleys tragische lotsverbintenis verbleekt de verwondering over het gemak waarmee we die details boven tafel krijgen. We stellen al helemaal de vraag niet of we ‘recht’ hebben op al die saillante details. Erger: de verdachte is nog nauwelijks in beeld of delen van zijn biografie dringen door tot het politieke domein. Lea Bouwmeester (PvdA) wil vragen stellen. Aan Teeven. Over de nazorg van Jeugd TBS. Waarom kon Stanley plots klaar zijn met zijn behandeling en dan worden losgelaten? Dat mag en kan toch niet? De geest is uit de fles en niemand krijgt die er weer in.
Dit is wat volgens mij rechters bedoelen met een geschokte maatschappelijke rechtsorde. Je zou die term kunnen operationaliseren als de mate waarin details ober (de moord op) Ximena en Stanley het politieke en publieke debat bepaalt. Natuurlijk heeft dat te maken met de ernst van het delict (moord op een minderjarig meisje) en de verdachte (een jeugd-TBS’er die zichzelf aangeeft). Maar ook met media die het delict en dader met feiten ‘aankleden’ en die maatschappelijke rechtsorde ‘schokken’.
Ik zeg uitdrukkelijk niet dat journalisten daarvan moeten afzien – ik signaleer wel het mechanisme achter een maatschappelijk onbehagen dat straks in het de receptie van het vonnis een grote rol gaat spelen en nu al overuren draait. Hoe dat mechanisme werkt?
Als de straf te laag is, hebben we ons publieke onbehagen te weinig gewroken. Die rechters begrijpen ‘het’ niet, ‘ze’ zitten er niet voor ons. En te hoog kan een straf eigenlijk niet zijn. Kom op!, hoor ik in de kroeg al roepen, had al een keertje TBS gekregen, heeft Ximena uitgekleed en achtergelaten op de stoep voor zijn eigen huis! Zelfs de politiek heeft zich er nog mee bemoeit. Kortom: we krijgen de details van nu straks keurig terug, als onderbouwing voor de slappe knieën van de rechters. Wie nu al wil snappen waarom het publiek straks geen donder van het recht begrijpt, moet vandaag nog even een half uurtje surfen om een daderprofiel van Stanley te maken. Dat zijn de gegevens van het publieke gerecht, waar de zaak zelf trouwens niet hoeft voor te komen. Want hij heeft het al lang gedaan. Toch? Wat verwacht je anders van een jongen die af en toe vrouwenkleren draagt? <<