Sneller, slimmer, sterker en langer dan de evolutie ons kan maken: mag dat als we het kunnen? Het antwoord daarop dreigt door een kakofonie aan meningen onder te sneeuwen.
Stel: we zouden de perfecte mens kunnen creëren. Mag dat? Het verbaast me niet dat de vraag overvalt. Want voorafgaand aan de morele vraag of de wetenschap de perfecte mens, gelijk een auto, mag fabriceren, moeten we toch eerst de vraag beantwoorden wat ‘perfect’ dan is. De evolutie heeft er een aardig antwoord op gevonden: fitness. In goed Nederlands: aanpassingsvermogen. En met de huidige stand van zaken kunnen we dat proces drastisch versnellen. Human enhancement is het vermogen om de evolutie op eigen gronden – door bijvoorbeeld zelf streng te selecteren – te verslaan. En precies die potentie brengt de gemoederen in beweging. Want mag dat wel?
Dikke rapporten en mooie boeken zijn er over volgeschreven met steeds een aantal opvallende constanten. In het debat lopen technologische, economische, morele en politieke argumenten kris-kras door elkaar. Het maakt het antwoord op de vraag wat mag zo lastig.
De eerste constante is historisch. Verbeteren van mensen (fysiek, mentaal, moreel) is onderdeel van onze cultuur. Vanaf de Chinese oudheid tot de moderne tijd heeft de mens de grens tussen behandelen en verbeteren willen oversteken. Die grensoverschrijding vond eerst plaats in mythen en sagen. We hebben vleugels, een ongekend loopvermogen, we kunnen zonder voedsel en water. Kortom: de mens was God of god. Zo lang de scheiding tussen mens en deze hogere orde door gebrekkige technologieën in stand bleef, was er niets aan de hand. Dromen staat immers vrij. Door de snelle ontwikkeling van nieuwe technologieën is die overschrijding echter steeds reëler. Maar we zijn er nog niet. Nog lang niet.
Want, luidt de tweede constante in het mensverbeterdebat: we staan nog maar aan het begin van de wetenschappelijke ontwikkelingen. En dat staan we al eeuwen. Steeds weer stuiten we in onze droom over de perfecte mens op de beperkingen van ons eigen kunne. We lopen niet alleen nu tegen grenzen op die ons weerhouden de perfecte mens te scheppen – we hebben altijd tegen de grenzen opgelopen. ‘Het kan nog helemaal niet’ is tegelijkertijd troost voor tegenstanders van human enhancement als gelijktijdig een motivatie voor de voorstanders. Het is een droom of nachtmerrie. Al naar gelang uw positie.
En die positie is in het debat zonder uitzondering een ‘middenpositie’ tussen twee extremen. Glashard verbieden van mensverbetering willen maar weinigen. Tuurklijk, de Katholieke Kerk en/of environmentalisten zijn glashard tegen. Tegenover hen staan libertijnen die geen enkele beperking op verbetering toestaan. Maar in tegenstelling tot het kabaal dat ze produceren, hebben Katholieken, environmentalisten en libertijnen het niet voor het zeggen. Tussen beide zit veel, heel veel nuance. Tussen behandelen en verbeteren staat ook geen streep. Er is eerder sprake van een flinke strook niemandsland. Of beter gezegd: iedersland. Want het mensverbeterdebat is van ons allemaal; de laatste constante.
Waren morele dilemma’s voorbehouden aan filosofen, politieke consequenties aan ons allemaal of politiek-sociologen, technologie aan techneuten – nu mengt iedereen zich in het debat over mensverbetering. Kennis en kunde, maar ook drogredenen en onzin vinden hun weg naar het publiek dat, niet beperkt door enige onwetendheid, zich in het debat mengt. De kakofonie aan interpretaties, meningen en pseudo-deskundigheid leidt al snel tot relativisme: als iedereen er wat van vindt, hoe kan ik dan bepalen wat klopt? Als de specialisten het al niet eens zijn, hoe moet ik dan een standpunt formuleren?
Domeinoverschrijdingen bepaalt het debat over mensverbetering. Er is zoveel kennis over kennis voor handen, dat moeiteloos twee tegengestelde argumenten onderbouw kunnen worden. Wie een mening wil, kan er makkelijk een shoppen. Hij kan putten uit historische argumenten, de staat van de huidige techniek, hij kan verbieden, toestaan of een mengvorm kiezen. Temidden van die overkill moet een anker worden uitgeworpen. Wie? <<