Elke twee weken een column voor Soulfood – het radioprogramma dat elke zondag tussen 20.00 en 22.00 uur wordt uitgezonden op Unity FM. Deze week een column over land en water.
Soms, heel soms, blijft een liedje houdbaar. Ook al verandert de wereld eromheen fundamenteel. Le Plat Pays van Jacques Brel is daarvan een voorbeeld. Zijn schets van het vlakke land is niet alleen een poëtische aquarel van een geografie, je kan er ook naar luisteren als was het een psychologie van Nederland in één pennenstreek. U kent wel het plaatje van de wonderschone vrouw die plots verandert in een oude heks als u er net even anders tegenaan kijkt. Dat heet een Gestaltswitch. Wat zegt de Gestaltswitch over Brels nummer als we het niet lezen als een portret, maar als een psychologie?
Het is onze volksaard die in beweging komt als het wordt geroerd. Als externe krachten tegen onze dijken beuken, als we ergens onze schouders onder moeten zetten. Bij overstromingen in fysieke zin. Dan scharen we ons achter elkaar: als we er genoeg van hebben en we alleen gezamenlijk iets tegen kunnen houden. Wat dat dan is, is ondergeschikt aan de bereidheid het te stoppen. Onze psychologie is dus negatief. Anders gezegd: onze volksaard ontkent.
Dat is fijn als het om water gaat. Het toegang ontzeggen is dan levensreddend. Het is dubieus als de metafoor op culturele gronden wordt doorgetrokken. Als water ‘vreemdeling’ wordt en overstroming ‘overspoeld’. Als dijken plots grenzen zijn, restrictieve regels. Als dijkbewaking geen buitenfunctie meer is, met een auto en kekke jas, maar een een baan op een ambassade of als inburgeraar bij een ROC. Als Brel inderdaad niet meer zingt als landschaparschitect, maar als massapsycholoog. Dan zingt hij niet meer over fysieke overstromingen, maar over mentale overspoeling.
Daar zijn we nu. Lijkt het. Wat is er gebeurt als we in het vlakke land van Brel ons niet meer kunnen oriënteren? Zo plat als Brel dit land schetst, zo veel mensen zeggen verdwaald te zijn. Wat doet dat met onze volksaard? Dan, zingt de Brusselaar: ‘ … dan wacht mijn land, mijn vlakke land (…) dan kraakt mijn land, mijn vlakke land.’ In haar voegen. Dan zucht het, dan zoekt het naar een nieuw evenwicht. Niet fysiek, zoals Brel bedoelde, maar mentaal, zoals je Brel ook lezen kan. <<