Het ultieme offer om de organisatie te redden – aftreden – is voor stervelingen heel gewoon. De paus is echter onfeilbaar: hij is en valt samen met de organisatie. Het seksschandaal in de katholieke kerk tart daarmee de regels van de gangbare schandalogie en is daarom bijzonder boeiend.
Schandalig, zeker, maar nog geen schandaal. De paus, eindverantwoordelijk, onfeilbaar en het gezicht van de kerk, heeft nog niets gezegd. Dat wil zeggen: hij heeft nog niet inhoudelijk gereageerd. Hij vindt, vertelde een hooggeplaatste kardinaal voorafgaand aan de Paasmis, de berichten ‘geroddel’. Er is nog geen verklaring van zijn hand gekomen over zijn eigen betrokkenheid.
Precies die vermoedelijke betrokkenheid (net als van zijn voorganger Paus Johannes Paulus) hangt als een zwaard van Damocles boven de Sint Pieter. De eerste fase van een schandaal – aanklacht, eerste reactie, onderzoek en tweede aanklacht – is nog niet voltooid.
Die (mogelijke) verklaring van de paus wordt steeds moeilijker te schrijven. Ontkennen dat hij er niets van afwist, kan bijna niet meer. Ontkennen dat het geen onderdeel van de katholieke cultuur is – evenmin. Na zaken in de US, Ierland, Duitsland, Italië en Nederland kan bijna niet meer over incidenten worden gesproken. Het misbruik lijkt universeel.
En de beeldvorming is al even complex te counteren nu hooggeplaatste onderdanen al hebben beweerd dat geen sprake van misbruik is, maar dat het om geruchten en geroddel gaat. Zo ver bezijden de waarheid, dat alle verklaringen daarnà landen op een (terecht) fundament van verontwaardiging. Probeer ‘het publiek’ dan nog maar eens ontvankelijk te krijgen voor de Grote Boodschap …
Die verklaringen en reacties spelen een belangrijke rol in de schandalogie. Ze leiden vaak tot een nieuw onderzoek. Eerst onder de radar, voor een beperkte groep. Maar als blijkt dat eerdere verklaringen niet kloppen (zoals de bewering dat de Paus niets afwist van een Amerikaanse priester met losse handen of dat in Amerika enkele jaren geleden sprake was van een paar rotte appels), wordt de groep speurders steeds groter.
Meer journalisten gaan aan de slag en nemen geen genoegen meer met een antwoord van ‘vaste’ woordvoerders. Eerdere verklaringen klopten immers ook niet, waardoor de kans op nieuws, de raison d’etre van de journalistiek, ook toeneemt. In economische termen – onderzoek naar de katholieke kerk is kostendekkend en misschien zelfs rendabel.
Aan de andere kant staan de managers van het nieuws. Elke doorgeprikte verklaring vereist meer autoriteit om de boodschap nog te kunnen ‘slijten’. Gevolg: het schandaal ‘klimt’ omhoog. Tot er aan de top niemand meer is om de beeldvorming te kunnen beïnvloeden. Het schandaal breekt nu echt uit.
Er is geen verdedigingslinie meer – behalve het absolute offer: aftreden. Schoon schip maken als laatste zet in de strijd tegen de beeldvorming. Want uiteindelijk is er een groter belang dan dat van de organisatie. Want een schandaal kleeft altijd aan mensen, niet aan een club.
En dat laatste maakt juist dit schandaal zo interessant – want dit schandaal blijkt niet zozeer aan mensen, maar aan het instituut katholieke kerk te kleven. De paus is onfeilbaar, dus het kan ook alleen maar aan die kerk blijven hangen. Hij zal het ultieme offer voor de organisatie niet maken, omdat hij met die organisatie samenvalt. Hij is de katholieke kerk. Dat maakt zijn verklaring ook zo onmogelijk en misschien moeten we er daarom wel zo vreselijk lang op wachten. <<
